Maquiladoras :uitbuiting en slavernij in het schiereiland van Baja Californië

De spookbedrijven van het neoliberalisme : van Santa Rosalía tot Tijuana

Door Murielle Coppin
De Andere Journalistiek en de Andere Campagne in Baja Californië

11. november 2006

Na een bezoek aan verschillende plaatsen in Zuid-Baja-Californië verlieten Delegado Zero en de Andere Campagne La Paz om de lange reis aan te vatten naar het noordelijk deel van het dunbevolkte schiereiland, vooral bekend in de toeristenbrochures wegens zijn goede toeristische infrastructuur, lekker klimaat, prachtige stranden en golfterreinen (midden in de woestijn!). De Andere Campagne trok naar de grens met de grote noordenbuur, dé grootste zakenpartner van Mexico, een partner die echter het bouwen van een muur heeft goedgekeurd tussen twee “bevriende” staten.

Een lange, adembenemende rit houden voerde ons zondag 15 oktober tot Santa Rosalía, een onooglijk stadje midden in het niets, in een dor maanlandschap. De fotografen, reporters en cameramannen van de alternatieve media – een groep van 45 uit alle hoeken van de wereld – stapten uit de stoffige Zapabus. Een 100-tal vrouwen, arbeidsters van een inktvis-maquiladora, wachtte hen op in de voortuin van een sober huis. Slechts enkele mannen,een handvol sympathisanten, voegden zich toe aan de vrouwenclub. De gemoederen stonden gespannen en de gesprekken gingen snel van start. Raquel Espinosa, vrijwilligster in het Huis van de Arbeidsters en Arbeiders in La Paz, leidde de gesprekken.

Terugkerende verhalen

Foto: D.R. 2006 Murielle Coppin

Alle vrouwen van Santa Rosalia hebben zowat hetzelfde verhaal. Allen werken in de maquiladora (“spookbedrijven” die een deel van de productie van een ander bedrijf op zich nemen en die sinds het Vrijhandelsakkoord van 1994 als paddestoelen uit de grond schieten), allen worden uitgebuit, allen leven in economische en sociale ellende en de meeste zijn alleenstaande moeders. Een groot aantal onder de “gekken” -zo genoemd door hun werkgevers- werd aan de deur gezet, omdat ze het lef hadden zich te organiseren voor loonsverhoging en betere werkomstandigheden. Het Koreaanse bedrijf Han Jin deed al hun pogingen om een onafhankelijke vakbond te vormen, fnuiken. De 1.500 peso’s die de vrouwen hiervoor inzamelden zijn verdwenen en papieren om bewijzen aan te brengen, zijn onbestaand. 15 Oktober deden de arbeidsters hun verhaal aan Delegado Zero, die tijdens deze rondrit vooral een luisterend oor wil zijn. De één sprak al harder dan de andere. Sommigen durfden uit angst helemaal niet te spreken.

Angst is de grootste dooddoener van alle initiatieven die de vrouwen willen ondernemen. En terecht. María de Jesús klaagde het misbruik aan : “Het (versta de inktvis-maquiladora) is de enige werkgelegenheid voor vrouwen in Santa Rosalía, voor alleenstaande moeders is uit werken een noodzaak. Ze betalen je heel slecht en je wordt continu vernederd door je werkgever. Als je je wil verdedigen, ontslaan ze je en worden alle deuren gesloten. Jij noch de rest van je familie vindt nog een job in de maquiladora.” Marcos herkende de praktijk van de zwarte lijst, een bekend fenomeen in de maquiladoras dat hij ook in de staten Puebla en Yucatán vaststelde. Naam en foto van de “rebelse” arbeidsters worden doorgegeven aan andere bedrijven. Bij een nieuw contract vragen deze de betrokken arbeidsters meteen een ontslagbrief tekenen.

Foto: D.R. 2006 Murielle Coppin

De werkomstandigheden in de maquiladora zijn schrijnend en mensonterend. De arbeidster verlaat haar huis en wandelt te voet tot haar werk. De nacht valt en er dreigt gevaar lastiggevallen, en in het ergste geval, verkracht te worden. Om risico’s te vermijden, vertrekken sommige vrouwen voor donker van huis, maar dan is het uren wachten tot de inktvis aankomt, meestal rond 1 uur ‘s nachts. De inktvis wordt gekuist, in stukken gesneden, ingepakt en ingeladen. Tijdens de werkuren is er geen drinkbaar water voorzien. Om te voorkomen dat de arbeidsters naar het toilet gaan, worden die zo vies mogelijk gehouden. De capataz, de controleur op het werk, dwingt enkele arbeidsters tot seks. Na een werknacht van 12 uur komen de vrouwen thuis, maken ze eten klaar voor het hele gezin, doen ze andere huishoudelijke taken en proberen ze wat tijd door te brengen met de kinderen. Tijd om bij te slapen is er enkel tijdens de 5 á 6 maanden waarin er geen aanvoer van inktvis is. De verdienste van dit alles is een hongerloon (30 centiem per kilo, 1 ton is dus 300 peso’s waard) zonder enige sociale zekerheid. Bovendien kopen de vrouwen zelf hun plastic handschoenen, messen en schort. Als de vrouwen ziek of zwanger zijn, worden ze ontslaan. Alleen het bedrijf vaart er goed bij en maakt een ferme omzet dankzij de vele fiscale voordelen en door alle arbeidswetten aan zijn laars te lappen

De buitenlandse bedrijfsleiders treffen niet als enige schuld. De arbeidster wezen de vissers en de permisionarios de vinger. De permisionarios hebben als enige een permiso, een toelating, een visserboot te bezitten. Zij sturen de vissers uit vissen, kopen de inktvis op en verkopen die vervolgens door aan de maquiladora. Zij hebben echter ook de drugshandel in handen hebben. Voor de visser zich in het donker en de eenzaamheid van de nacht waagt, krijgt hij van de permisionario een hoeveelheid cocaïne. De prijs hiervoor wordt dan afgetrokken van wat de visser van de permisionario ontvangt voor de inktvis. Eénmaal terug aan wal, drinkt de visser de overgebleven peso’s op in de kantine.

Marcos maakte opnieuw een vergelijking: “de figuur van de tussenpersoon kennen wij in Chiapas ook We noemen hem cayote”. De koffieboeren uit Chiapas wandelen uren met 60 kilo koffie op de rug tot de plaats waar de cayote zich bevindt. Deze biedt een belachelijke prijs aan, te nemen of te laten. De koffieboer heeft geen keus. Hij gaat toch niet terugwandelen met 60 kilo op zijn rug? “En de regering”, die volgens Marcos samenwerkt met de cayote, ”is als een parasiet, als een worm in de buik die alles wegneemt wat hij kan, dat wat wij maken.”

Luisterend oor

De leden van de Zesde Comissie en Delegado Zero luisterden aandachtig en herhaalden het doel van de rondreis: alle delen van het land bereiken om overal te horen wat er aan de hand is. Marcos sprak hen moed in : “De zee van Cortés – een muur waar de federale overheid niet voorbijkomt maar de zakenlui en hoteluitbaters wel- zal neergehaald worden”. De verhalen van de arbeidsters zullen door de Andere Campagne en de alternatieve media verspreid worden. Meer nog: “Als de maquiladora-arbeidsters uit Puebla (ook aanhangers van de Andere Campagne) deze situatie vernemen, zullen ze heel erg kwaad worden door wat jullie overkomt… Er zal een gevoel van schaamte heersen als deze toestanden in het buitenland bekend raken… Het is zoals in het profitariaat, zo met de mensen sollen… en de verkiezingen zijn vlekkeloos verlopen en Mexico is het einde….Ze liegen! Jan met de pet is altijd de klos.” Marcos riep de arbeidsters op: “Als iedereen zich organiseert, moeten de Koreanen wel luisteren. Wij willen dat de mensen zich organiseren en dat zij het voor zeggen hebben.”
Niet alleen Delegado Zero, maar ook de Vrijwilligers van het Huis van de Arbeiders, boden een luisterend oor. Zij brachten nieuws: het proces van de ontslagen arbeidsters wordt nieuw leven ingeblazen.

Sociaal verzet

Zaterdag 14 oktober bracht Delegado Zero een bezoek aan het Huis van de Arbeiders in La Paz, een vrijwilligersorganisatie die arbeiders informeert over hun arbeidsrechten en die hen steunt bij administratieve en gerechtelijke rompslomp. Het initiatief gaat terug tot 1995, toen een groep van 45 textielarbeidsters van de maquiladora California Connections, een staking ondernam tegen het onrecht in het Noord-Amerikaans bedrijf. Ze bekwamen een collectieve arbeidsovereenkomst: de eerste onafhankelijke maquiladora- vakbond. Ondanks de vele ontslagen, zijn de vrouwen verdergegaan met hun inspanningen. In 2005 openden ze het onderzoekscentrum van arbeid en vakbonden.

Foto: D.R. 2006 Murielle Coppin

Tijdens de vergadering namen verschillende werknemers uit verschillende sectoren het woord. De maquiladora- arbeiders kaartten de slechte werkomstandigheden aan en hadden het ook over de politiek van de neoliberale globalisatie. Rendeert het bedrijf niet meer of vindt het elders goedkopere arbeidskrachten, dan sluit het van de ene op de andere dag de deuren, zonder de arbeiders hun wettelijke ontslagpremie uit te betalen. Marcos loofde de vrijwilligers van het Huis voor hun steun aan de onafhankelijke vakbonden want, zegde hij,“ in Mexico bestaan de arbeidsrechten niet meer… de vakbondsleiders zijn charros die hun eigen belangen verdedigen…de regeringsambtenaren sluiten een pact met de bedrijfsleiders.”

Tijdens de bijeenkomst met maquiladora- arbeiders (60% vrouwen) in Tijuana kwam dezelfde problematiek naar boven. De toon was echter anders. In Santa Rosalía hoorden we wanhoop, angst en ontreddering in de stemmen van de arbeidsters. In Tijuana uit dit zich in lichte woede die zich verbaal uit en de basis vormt van verzet en hoop:”We moeten ook vertellen wat we wél hebben bereikt” en “wat we nodig hebben is een grootschalige populaire beweging… Daarom is de Andere Campagne er voor ons, om te strijden voor een betere toekomst voor onze kinderen.” De basisideeën van de Zesde Verklaring hoorden we in de woorden van Mireia Robalcaba: “We zijn allemaal broeders, we moeten elkaar helpen…iedereen moet zijn steentje bijdragen om vooruit te komen, om onze rechten te kennen en om ons te beschermen tegen de buitenlanders die hier met hun chemicaliën komen.” En in de woorden van Betis Santiago (haar Indiaanse naam is Ochtendster): “Als we willen dat ons volk en ons land veranderen,dan moeten we stoppen met zwijgen en doorgaan met strijden, zoals de Zapatisten.”
Zwijgen deed niemand tijdens de bijeenkomst. Behalve de problemen van lange werkdagen, hongerlonen en onterechte ontslagen, kwamen hier ook de thema’s als milieu, gezondheid en gender-problematiek aan bod.

Mireia Robalcaba kondigde meteen de begrafenis van haar collega Gladis aan. Zij diende zes maand geleden zelf haar ontslag omdat ze van haar werkgever niet naar het ziekenhuis van de Sociale Zekerheid mocht gaan. Ze bezweek aan longkanker. Marina Catalan stierf in januari aan dezelfde ziekte. Ze was amper dertig. Beide vrouwen werkten in een maquiladora waar brilmonturen worden geverfd. De arbeidsters van dit bedrijf komen dagelijks in contact met twintig verschillende chemicaliën die dagelijks misselijkheid en op lange termijn huid -en longaandoeningen veroorzaken. De hoge druk brengt gehoorproblemen en het felle licht heeft als ironisch resultaat dat de bril-arbeidsters allemaal met een bril op de neus eindigen.

Enkel de ochtendshift geniet van medische bijstand op het bedrijf maar veelal is die van zodanige slechte kwaliteit dat de vrouwen elders hulp gaan zoeken. Dit was de reden waarom Marina ontslaan werd. Zij ging naar een privé-arts. Het door hem voorgeschreven ziekteverlof werd echter niet erkend en toen zij 3 dagen thuisbleef, bleef haar ontlag niet lang uit. Guadalupe stelde het heel cru : “Het is of je laten ontslaan of in de maquiladora sterven.”

De vervuiling beperkt zich echter niet tot de werkplaats van de maquiladora. De bedrijven gebruiken chemicaliën die niet geregulariseerd en in de VS verboden zijn “Deze eindigen in onze gronden, onze lucht en ons water “ verzuchtte Jorge Osuna. “Het oorspronkelijke idee van de maquiladora was een deel van de productie op zich te nemen en het product vervolgens terug te sturen naar het buitenland. Maar ze laten hier alles achter. In de longen van de kinderen is een hoog loodgehalte vastgesteld.” Twee recyclingbedrijven (van autobatterijen en lood) sloten hals over kop hun deuren zonder enige compensatie te betalen voor de aangerichte schade.

De uitbuiting is vooral vrouwelijk

Foto: D.R. 2006 Radio Pacheco

De problemen van de maquiladora-arbeiders omvatten meer dan enkel werkomstandigheden. De meeste arbeidsters zijn tussen de 16 en 24 jaar en verlieten hun dorpen in het centrum en het zuiden van Mexico op zoek naar werk. Wat een bevrijdende ervaring had kunnen zijn van het juk van de traditioneel patriarchale dorpen, eindigt in eenzelfde machistische verdrukking. De jonge vrouwen kennen hun rechten niet en de bedrijven stellen naar hartelust valse regels op die zij zomaar inslikken. Aangezien de meeste maar een aantal jaren werken – ze stoppen, op bevel van manlief, als ze trouwen- stellen ze minder eisen en is het moeilijker zich te organiseren. Vele maquiladoras zoeken letterlijk jonge, ongehuwde en kinderloze vrouwen. Daarom ondergaan zij een zwangerschapstest – en in sommige gevallen zelfs een HIV-test. Zwangere vrouwen worden ontslaan. Schoonheid speelt ook mee bij de selectie van de kandidaten. Eens in de maquiladora krijgen ze te doen met seksuele intimidatie. Vele vrouwen, vaak enige kostwinner in de vaderloze gezinnen, zijn verplicht verschillende shifts te aanvaarden. (een normale werkweek telt 3 of 4 dagen van 12 uren)om tussen de 250 en 450 peso’s per week te kunnen verdienen.

Alle aanwezige vrouwen ijveren voor betere werkomstandigheden voor hun compañeras en andere toekomstperspectieven voor hun kinderen. Carmen gaf uitleg: “In een stad waar er voor de jongeren slechts 2 mogelijkheden zijn : junkie worden of werken in de maquiladoras.” is onderwijs van groot belang. “Ik wil ze niet naar de oorlog sturen zonder wapens.” Om de studies te bekostigen, werkt Carmen twee nachtshifts.

Als vrouwen zich organiseren, valt het op dit horizontaal gebeurt, zonder leider. Bovendien houden ze rekening met verschillende factoren: arbeidsrechten, gezondheid en higiëne op het werk, maar ook huisvesting, onderwijs, gendergeweld, enz. Voorbeeld hiervan zijn de initiatieven in de colonia van Carmen. De buurtbewoners richtten zelf een kleuterschool op en streden 10 jaar voor water, elektriciteit en drainage in de wijk. Hun strijd is “als een gevecht van mieren”, vertelde Carmen. Nu gaan ze voor asfaltering van de wegen en voor wettelijke erkenning van de kleuterschool. Een ander voorbeeld is het fonds dat de arbeidsters van de brillen-maquiladora aanlegden voor gemeenschappelijke aankoop van medicatie en maskers ter bescherming van giftige stoffen.

De initiatieven krijgen de steun van CITAC, een informatiecentrum voor maquiladora-arbeiders. Het centrum organiseert allerlei workshops (arbeidsrecht, gezondheid en hygiëne, huisvesting) en biedt hulp bij gerechtelijke en administratieve procedures.

Leren van elkaar… en van de Andere Campagne

De vrouwen uit Santa Rosalía kunnen heel wat opdoen van hun compañeras uit Tijuana en dát is net het doel van de Andere Campagne: naar elkaar luisteren, van elkaar leren en zich verenigen als “mieren”, zoals Carmen het zei. En aan mieren geen tekort: de 800 maquiladoras van Tijuana – de meerderheid in handen van gringo’s – tellen 54.000 arbeiders. Marcos eindigde de bijeenkomst met het verhaal van de zapa-mieren “Degene die zullen komen, kenden geen Spaans en nu zullen ze naar hier komen…Het heeft hen tien jaar gekost om uiteindelijk in 1994 in opstand te komen. Ze begonnen ongeveer als de Andere Campagne.”

Wat we te horen kregen in de stad van tequila, sexo, marihuana (Manu Chao) waar soldaten van San Diego zich in de weekends amuseren, waar duizenden toeristen de grens oversteken op weg naar exotische stranden en waar je aan spotprijzen Guess-jeansbroeken kan kopen, is slechts een staaltje van de vele initiatieven die de arbeiders ondernemen tegen de gemeenschappelijke vijand: het wild kapitalisme. “Laat ons hopen dat de vlam snel het grote vuur doet branden” (Leobardo Pantoja, maquiladora-arbeider)

De Andere Journalistiek met de Andere Campagne blijft de vlam volgen…

Click here for more from The Other Journalism with the Other Campaign

Lea Ud. el Artículo en Español
Lisez cet article en français

For more Narco News, click here.